בעזרת ה' יתברך
יום ה' פרשת משפטים, ל"ט שובבי"ם, כ"ה שבט, שנת תשפ"ג לפרט קטן
לכבוד מיינע טייערע חברים, טייערע ליבע ברידער, תלמידי היכל הקודש, ה' עליהם יחיו
די וואך איז שבת שקלים, מען ליינט די פרשה וואס דער אייבערשטער זאגט פאר משה רבינו ער זאל זאגן פאר אלע אידן יעדער זאל געבן א מחצית השקל, לכפר על בני ישראל.
מיר קענען האבן שטארקע חיזוק פון די מצוה פון מחצית השקל. דער אייבערשטער זאגט אונז מיר זאלן נישט ברענגען א גאנצע שקל נאר א האלבע, ווייל געווענליך וויל מען זיין גוט - נאר אז מען קען זיין אינגאנצן גוט, אויב וועט מען נאר קענען זיין אביסל גוט - וויל מען בכלל נישט אנהויבן, עס איז נישט אינטערעסאנט. אבער דער אייבערשטער וויל יא מען זאל טון וואס מען קען, דער אייבערשטער וויל אונזער האלבע ארבעט. מיר זענען נישט קיין מלאכים, מיר זענען מענטשן מיט שווערע ביטערע נסיונות; דער אייבערשטער ווארט צו זען ווי מיר פרובירן עפעס צו טון גוטס, ווי מיר טוען עבודת השם האלבוועגס; דאס איז דער מחצית השקל.
קוקט אריין אין די ווערטער פון דער הייליגער רבי נתן, פייערדיגע ווערטער, וויכטיגע ווערטער. ער זאגט (לקוטי הלכות תרומות ומעשרות הלכה ג, אות ג): "כִּי בְּוַדַּאי אִם נִתְפֹּס אֵיזֶה אָדָם שֶׁהוּא בִּכְלַל יִשְׂרָאֵל שֶׁלֹּא נִזְרְקָה בּוֹ אֶפִּיקוֹרְסוּת וּמִינוּת, אִם נִשְׁאַל אוֹתוֹ אִם הוּא חָפֵץ בִּתְשׁוּבָה, לַחֲזֹר לַה' יִתְבָּרַךְ, בְּוַדַּאי הַכֹּל יָשִׁיבוּ פֶּה אֶחָד שֶׁרוֹצִים מְאֹד מְאֹד לָשׁוּב לַה' יִתְבָּרַךְ, וּמִתְגַּעְגְּעִים לָזֶה מְאֹד מְאֹד יָמִים וְשָׁנִים", אז מען וועט פרעגן א מענטש, נישט קיין חילוק ווער זאל נאר זיין, איינער וואס איז נישט קיין מין, קיין אפיקורס, אויב וועט מען אים פרעגן: זאג מיר ר' איד, דו ווילסט תשובה טון? דו ווילסט זיין ערליך? וועלן אלע דיר ענטפערן: יא, זיכער! מען וועט ענטפערן: וואס איז די פראגע? ווער וויל דען נישט זיין גוט?! "וְגַם אִם נִשְׁאַל אוֹתוֹ אִם רוֹצֶה לַעֲשׂוֹת אֵיזֶה דָּבָר בִּשְׁבִיל ה' יִתְבָּרַךְ כְּדֵי לָשׁוּב אֵלָיו יִתְבָּרַךְ, כְּגוֹן לִלְמֹד דַּף גְּמָרָא אוֹ לִתֵּן פְּרוּטָה לִצְדָקָה אוֹ לֵילֵךְ לִטְבֹּל בְּמִקְוֶה וְכַיּוֹצֵא בָּזֶה, מִדְּבָרִים הַמְקַדְּשִׁין אֶת הָאָדָם, בְּוַדַּאי יָשִׁיב בְּפֶה מָלֵא הֵן, כִּי בְּוַדַּאי אֲנִי מְרֻצֶּה לַעֲשׂוֹת בְּכִפְלַיִם", און אז מען וועט אים פרעגן: ווילסט עפעס טון צו זיין גוט? ווילסט לערנען א בלאט גמרא, אדער געבן א פרוטה פאר צדקה? ווילסט גיין אין מקוה, אדער אנדערע גוטע זאכן וואס מאכט הייליג און ברענגט נאנט צום אייבערשטן? וועט יעדער זאגן בפה מלא: יא, אודאי איך בין גרייט צו טון טאפלט אפילו, "וּבִלְבַד שֶׁיּוֹעִיל לִי", נאר מיט איין תנאי, אז עס וועט מיר העלפן. "כִּי אֲנִי יוֹדֵעַ שֶׁכָּל זֶה אֵינוֹ מוֹעִיל לִי", ווייל איך ווייס אז די זאכן וועט מיר נישט העלפן, "לְפִי עֹצֶם רִבּוּי הַפְּגָמִים וְהַחֲטָאִים שֶׁפָּגַמְתִּי נֶגְדּוֹ יִתְבָּרַךְ", איך האב דאך אזויפיל געזינדיגט פארן אייבערשטן, וועט מיר דאס אלעס נישט העלפן, "וּמֵחֲמַת זֶה שֶׁנִּדְמֶה לוֹ שֶׁכָּל זֶה לֹא יוֹעִיל לוֹ", און דערפאר וואס עס דאכט זיך אים אז עס וועט אים נישט העלפן, "עַל כֵּן אֵינוֹ עוֹשֶׂה כְּלָל", טוט ער גארנישט. "וְיֵשׁ שֶׁנָּפְלוּ כָּל כָּךְ בְּדַעְתָּם עַד שֶׁאֵינָם יְכוֹלִים אֲפִלּוּ לִלְמֹד דַּף גְּמָרָא אוֹ פֶּרֶק מִשְׁנָיוֹת, מֵחֲמַת שֶׁיּוֹדְעִים שֶׁצְּרִיכִים לַעֲשׂוֹת הַרְבֵּה מְאֹד, וּמֵחֲמַת זֶה אֵינָם עוֹשִׂים כְּלָל", עס זענען דא וואס זענען נעבעך אזוי געפאלן אז זיי עפענען נישט קיין גמרא און משניות, ווייל זיי ווילן טון אסאך - דעריבער טוען זיי גארנישט.
"וְעַל זֶה כְּבָר הִזְהִיר אוֹתָנוּ מְאֹד שְׁלֹמֹה הַמֶּלֶךְ עָלָיו הַשָּׁלוֹם, אַל תִּצְדַּק הַרְבֵּה וְאַל תִּרְשַׁע הַרְבֵּה. כִּי מֵחֲמַת שֶׁרוֹצֶה לִהְיוֹת צַדִּיק הַרְבֵּה כַּנַּ"ל. עַל כֵּן הוּא רָשָׁע הַרְבֵּה חַס וְשָׁלוֹם כַּנַּ"ל", אויף דעם שרייט שלמה המלך, זוך נישט צו זיין אסאך צדיק, און טו נישט קיין סאך שלעכטס; ווייל איינס איז תלוי אין די אנדערע, וויבאלד מען וויל טון אסאך - טוט מען גארנישט. "כִּי בֶּאֱמֶת בְּוַדַּאי הָיָה רָאוּי שֶׁיִּהְיֶה כָּךְ כְּמוֹ שֶׁבּוֹעֵר בְּלִבּוֹ כַּנַּ"ל. וּלְקַדֵּשׁ עַצְמוֹ בְּכָל הַקְּדֻשּׁוֹת וְלַהֲפֹךְ פָּנָיו מֵהָעוֹלָם הַזֶּה לְגַמְרֵי וְכוּ' וְכוּ' וְיוֹתֵר וְיוֹתֵר", אודאי און אודאי דארף א מענטש ברענען צום אייבערשטן און וועלן זיין דער גרעסטער צדיק וואס איז שייך, זיך אינגאנצן אויסדרייען דעם פנים פון די נארישע וועלט, "אֲבָל אַף עַל פִּי כֵן וְכִי מָאן דְּלָא יָכוֹל לְמֶעֱבָד כֹּלָּא מִצְוָה פַּלְגָּא מִצְוָה נָמֵי לָא לֶעֱבָד", אבער אז עס גייט נישט אינגאנצן - זאל מען שוין גארנישט טון? "וְכִי מִפְּנֵי שֶׁאֵינוֹ יָכוֹל לְהַרְוִיחַ כָּל מַה שֶּׁיְּכוֹלִין לְהַרְוִיחַ בְּזֶה הָעוֹלָם אִם כֵּן לֹא יַרְוִיחַ כְּלָל וְגַם יַפְסִיד חַס וְשָׁלוֹם מַה שֶּׁיַּפְסִיד רַחֲמָנָא לִצְלָן רַחֲמָנָא לִצְלָן", און אז מען קען נישט פארדינען אלעס - זאל מען פארלירן אלעס?! דאס איז די זאך פון מחצית השקל; קענסט נישט טון אסאך - טו האלב.
רבי נתן שרייבט פייער: "כִּי עִקַּר הַתְּשׁוּבָה הוּא לֵב נִשְׁבָּר, וּמֵאַחַר שֶׁאָדָם יוֹדֵעַ שֶׁפָּגַם כָּל כָּךְ הוּא מְחֻיָּב לִהְיוֹת מְרֻצֶּה שֶׁיַּעֲשֶׂה מַה שֶּׁיַּעֲשֶׂה בִּשְׁבִיל ה' יִתְבָּרַךְ, וְאַף עַל פִּי כֵן לֹא יִזְכֶּה כִּי אִם לְמַדְרֵגָה הַפְּחוּתָה מְאֹד", א מענטש דארף זיין גרייט תשובה צו טון און דינען דעם אייבערשטן אפילו ער וועט נישט קענען אנקומען צו שלימות, "וְאִם לֹא יִזְכֶּה עַל יְדֵי כָּל עֲבוֹדָתוֹ כִּי אִם לְמַעֵט עָנְשׁוֹ בַּגֵּיהִנֹּם קְצָת, גַּם כֵּן כְּדַאי לְבַלּוֹת כָּל יָמָיו בַּעֲבוֹדַת ה' בִּשְׁבִיל זֶה לְבַד", און אפילו ער וועט נאר קענען אראפנעמען פון זיך איין קליינע ברי פון גיהנום - איז נאכאלץ כדאי צו דינען דעם אייבערשטן זיין גאנץ לעבן, "כִּי צַעַר אֶחָד בַּגֵּיהִנֹּם רֶגַע אַחַת עוֹלֶה יוֹתֵר מִכָּל הָעוֹלָם הַזֶּה כָּל יְמֵי חַיָּיו", ווייל איין ברי אין גיהנום איז מער ווייטאגליך פון אלע ווייטאג פון די וועלט.
דאס איז געווען די סיבה פארוואס ירבעם בן נבט איז אוועקגעפאלן. ווען דער אייבערשטער האט אים געזאגט: "חֲזֹר בְּךָ וַאֲנִי וְאַתָּה וּבֶן יִשַׁי נְטַיֵּל בְּגַן עֵדֶן", טו תשובה און איך, דו און דוד המלך וועלן מיר צוזאמען שפאצירן אין גן עדן, האט ער געפרעגט דעם אייבערשטן: "מִי בָּרֹאשׁ", ווער וועט זיין דער ערשטער - איך צי דוד המלך? האט אים דער אייבערשטער געענטפערט: "בֶּן יִשַׁי בָּרֹאשׁ", דוד המלך וועט זיין בראש, האט ער נישט געוואלט תשובה טון.
פרעגט רבי נתן: "וְלִכְאוֹרָה הַדָּבָר תָּמוּהַּ, כִּי הֲלֹא יָרָבְעָם הָיָה חָכָם גָּדוֹל. וְאֵיךְ יַעֲלֶה עַל דַּעְתּוֹ לִשְׁאֹל אֶת ה' יִתְבָּרַךְ מִי בָּרֹאשׁ", עס איז זייער שווער צו פארשטיין, ירבעם בן נבט איז דאך געווען א גרויסער חכם, ווי קומט צו אים צו פרעגן אזא שאלה: ווער וועט זיין בראש? אודאי וועט דוד המלך זיין דער ערשטער, "וְכִי יִהְיֶה חוֹטֵא נִשְׂכָּר, הֲיַעֲלֶה עַל הַדַּעַת שֶׁאַחַר שֶׁהִרְשִׁיעַ כָּל כָּךְ יִהְיֶה גָּדוֹל יוֹתֵר מִדָּוִד הַמֶּלֶךְ עָלָיו הַשָּׁלוֹם, שֶׁעָבַד אֶת ה' יִתְבָּרַךְ בִּיגִיעָה גְּדוֹלָה מְאֹד מְאֹד כָּל יָמָיו" ווייל ווי קען מעגליך זיין אז א מענטש וואס האט זיין גאנץ לעבן געזינדיגט - זאל זיין העכער פון א צדיק וואס האט זיך א גאנץ לעבן מוסר נפש געווען פארן אייבערשטן? ענטפערט דער הייליגער רבי נתן אז דער פשט איז אזוי, ווען דער אייבערשטער איז געקומען צו ירבעם בן נבט ער זאל תשובה טון - איז ער תיכף געווארן זייער צופלאמט און געוואלט וויסן צי ער וועט קענען צוקומען צו די גרעסטע מדריגה, אזוי ווייט אז ער זאל נאך זיין גרעסער פון דוד המלך, "נִמְצָא שֶׁלֹּא דִּבֵּר שְׁטוּת גָּמוּר כִּי לֹא עָלָה עַל דַּעְתּוֹ שֶׁיִּהְיֶה בְּחִנָּם גָּבֹהַּ מִדָּוִד", ער האט נישט געמיינט צו פרעגן צי ער וועט זיין אומזיסט העכער פון דוד המלך, "רַק שֶׁשְּׁאֵלָתוֹ הָיָה שֶׁהָיָה רוֹצֶה לַעֲבֹד אֶת ה' יִתְבָּרַךְ כָּל כָּךְ עַד שֶׁיַּעֲלֶה בְּמַדְרֵגָה יוֹתֵר מִדָּוִד", נאר ער האט געוואלט וויסן, אויב ער וועט תשובה טון און דינען דעם אייבערשטן, צי ער קען נאך זוכה זיין צו קומען צו די גרעסטע מדריגה, "וְזֶהוּ בְּוַדַּאי אֶפְשָׁר וְאֶפְשָׁר", און דאס איז זיכער מעגליך, "כִּי כָּל אָדָם אֲפִלּוּ פּוֹשְׁעֵי יִשְׂרָאֵל יָכוֹל לַעֲלוֹת לְמַדְרֵגוֹת גְּבוֹהוֹת מְאֹד", ווייל אפילו א מענטש וואס האט זייער אסאך געזינדיגט, ער איז נעבעך א פושע ישראל, אויב טוט ער תשובה קען ער זוכה זיין צוצוקומען צו די גרעסטע מדריגה, אזוי ווי חכמינו זכרונם לברכה זאגן "בְּמָקוֹם שֶׁבַּעֲלֵי תְּשׁוּבָה עוֹמְדִין אֵין צַדִּיקִים גְּמוּרִים יְכוֹלִין לַעֲמֹד", א בעל תשובה קומט אן אויף א העכערע פלאץ אויבן אין הימל ווי די צדיקים; מיט דעם אלעם האט ער נישט געטון ריכטיג, ווייל מען קען נישט אנהענגען די תשובה אין דעם 'נאר אז מען קען נאך זוכה זיין וכו'', דעריבער האט אים דער אייבערשטער געענטפערט פארקערט ווי ער האט געוואלט הערן, אז דוד המלך וועט זיין העכער פון אים, "כִּי הוּא מְחֻיָּב לִהְיוֹת מְרֻצֶּה לָשׁוּב אֲפִלּוּ אִם לֹא יִזְכֶּה רַק לְמַדְרֵגָה קְטַנָּה מְאֹד", ווייל מען דארף זיין גרייט תשובה צו טון אפילו מען וועט זוכה זיין צו קומען צו א קליינע מדריגה, "וְאִם יִהְיֶה מְרֻצֶּה לְכָךְ בְּוַדַּאי ה' יִתְבָּרַךְ יְרַחֵם עָלָיו", און אויב דער מענטש איז גרייט אויף דעם, ער וויל גארנישט, נאר דעם אייבערשטן - וועט דער אייבערשטער רחמנות האבן אויף אים, "וּבִרְבוֹת הַיָּמִים אִם יִהְיֶה חָזָק בְּדַעְתּוֹ לְבַל יַנִּיחַ אֶת מְקוֹמוֹ, אֲפִלּוּ אִם יַעֲבֹר עָלָיו מָה, יוּכַל לִזְכּוֹת לַעֲלוֹת מִדַּרְגָּא לְדַרְגָּא וְלִקְנוֹת חַיֵּי עוֹלָם וְיִזְכֶּה לְמַה שֶּׁיִּזְכֶּה, אַשְׁרֵי לוֹ".
דאס איז מחצית השקל: געב האלב, טו האלב, קענסט נישט טון די גאנצע? דארפסט נישט טון דאס גאנצע; וואס קענסטו יא טון? וויפיל קענסטו יא טון?
א פרייליכן שבת.