בעזרת ה' יתברך
יום א' פרשת ויצא, ו' כסליו, שנת תשפ"א לפרט קטן
לכבוד ... נרו יאיר.
איך האב ערהאלטן דיין בריוו.
איך וועל פרובירן צו ענטפערן אויף דיין ווייטאג.
עס טוט מיר זייער וויי אז דו און דיין ווייב שפירן זיך גע'קנס'עט אז דער מנהל שליט"א האט גערופן זאגן אז דיין זון ני"ו קען נישט קומען אין חדר וכו'; פארוואס זאלט איר טראכטן שלעכטס אז מיר טוען דאס אויף צו סטראשען די עלטערן?! מיר ווילן נאר מחנך זיין דיין זון, מיר ווילן נאר ער זאל פון היינט אכטונג געבן וכו'. ווען מיינע קינדער ווערן גע'קנס'עט און אהיים געשיקט, אפילו איך פארשטיי נישט פונקטליך פארוואס, לייג איך אלע מיינע פריוואטע געפילן אין דער זייט; איך געב אכטונג אויף זייער חינוך, צו זיין איינשטימיג מיט זייערע מלמדים.
פארוואס נעמסטו עס ווי א סטראשע? וואס וועט געשען אז דיין זון וועט רופן איבערבעטן? וואס וועט פאסירן אז דיין זון וועט זען אז ער דארף אנהייבן פאלגן? וואו קומט אריין אין בילד אנדערע קינדער? לאמיר זאגן אז אנדערע קינדער זענען אויך שולדיג, וואס האט דאס מיט דיר? פריי זיך אז מען בויט אויף "דיין" קינד, מען לערנט אים אויס ווי אזוי זיך צו פירן.
עס שטערט מיר דאס וואס דו שרייבסט אז מען האט גענומען דיין קינד פאר א "כפרה הינדל"; דער מנהל און די מלמדים ארבעטן זייער געטריי, זיי געבן זייער אכטונג נישט צו נעמען א קינד פאר א ביישפיל אדער ווי דו רופסט עס "כפרה הינדל", און אז מען האט אים געזאגט ער קען נישט קומען וכו' - דארפסטו מיט דיין ווייב מיט ארבעטן מיט זיי אז דיין זון ני"ו זאל פון יעצט אכטונג געבן.
אז עלטערן לאכן זיך אונטער ווען דער מנהל אדער מלמד שיקט אהיים זייער קינד, דער קינד שפירט ווי ער האט א פלאץ וואו זיך ארויסצודרייען - דעמאלט איז א שאד דאס שיקן אין חדר; דער קינד קען נישט מקבל זיין, ער ווייסט ביי זיך 'מיין טאטע מאמע לאכן פונעם מנהל און מלמד'.
איך האב געהאט די זעלבע מעשה פאריגע וואך, איך האב געדארפט אהיים שיקן פינף מיידלעך פון אונזער סקול "בית פיגא" ווייל זיי האבן זיך נישט געפירט מיט דרך ארץ; די מיידלעך וואס די עלטערן האבן מיט געארבעט מיט'ן מוסד און עס נישט גענומען פערזענליך, זיי האבן געזאגט פאר די קינדער אז זיי גייען זוכן אן אנדערע סקול ווייל אין ברסלב קענען זיי מער נישט גיין, אין ברסלב ביים רבי'ן מוז זיין דרך ארץ; זיי האבן געוויזן א ווייטאג אויף זייער פנים און די קינדער האבן געשפירט ווי עס טוט באמת וויי פאר די עלטערן ווי אזוי זיי פירן זיך, די עלטערן האבן נישט געגעבן גערעכט פאר די קינדער ווען זיי האבן גענוצט תירוצים וכו', - די מיידלעך וועלן מצליח זיין, די מיידלעך זענען שוין מצליח, מען זעט עס שוין אן אויף זיי, טאג טעגליך ווערן זיי מער און מער דרך ארץ'דיג אין סקול און זיי וועלן זיך פירן א גאנץ לעבן - אויך צו זייערע עלטערן - מיט דרך ארץ.
די אנדערע מיידלעך וואס די עלטערן זענען באליידיגט געווארן, זיי האבן גערופן מיט אן א שיעור טענות, פארוואס זאגט מען נישט? פארוואס זאגט מען יא? פארוואס שיקט מען אהיים? פארוואס שיקט מען נאר "מיין" טאכטער אהיים? די און די מיידל איז אויך נישט דרך ארץ'דיג, פארוואס איר שיקט מען נישט אהיים? מיין טאכטער איז בכלל נישט שולדיג! מיט נאך טויזנט קשיות; די וועלן זיך מוטשען מיט זייערע קינדער, ווייל קינדער וואס זענען נישט מחונך ווי אזוי זיך צו פירן אין סקול - די פירן זיך צו די עלטערן אויך מיט חוצפה. מיר וועלן זיך נישט אזוי לאנג מוטשען מיט זייער דרך ארץ, עס גייט אריבער אפאר יאר און זיי וועלן אלע ארויסגיין פון סקול, אבער צו די עלטערן וועלן זיי זיך חוצפה'נען א גאנץ לעבן.
דאס וואס דו ביסט פארווייטאגט אז דו האסט נישט מיט וועם צו רעדן, יעדעס מאל דו רופסט די מוסד מיט א טענה זאגט מען דיר 'קענסט ארויסנעמען דיינע קינדער', דאס איז א שטארקע טענה; איך האב נישט געוואוסט פון דעם, דאס איז נישט די וועג און מען טאר נישט אזוי ענטפערן. אויב דו זעסט ביי דיר אז עס נישטא צו וועם צו רעדן קענסט זיך ווענדן צו מיר, קענסט מיר שרייבן יעדן טאג אפאר ווערטער, איך בין גרייט צו הערן און פארבעסערן די מוסד אין יעדע הינזיכט.
איך באקום זייער אסאך בריוו; איך קום טאקע נישט אן צו ענטפערן יעדע בריוו, אבער איך ליין זיי אלע, און וואס עס האט צוטון מיט חינוך הבנים והבנות איז ביי מיר דאס ערשטע. איך וועל פאררעכטן יעדע קלייניקייט, אזוי ווי איך האב געטון גלייך ווען איך האב געהערט וואס טוט זיך אין חדר האב איך גערופן דעם מנהל שליט"א און אים דערציילט פון די פרשה וכו' און מען האט אהיים געשיקט דיין זון; דאס קומט פון מיר, דאס האט גארנישט מיט'ן מנהל.
איך וועל פאררעכטן דאס וואס דו שרייבסט אז דו בעטסט שוין חדשים דעם מענידזשער פון די טרענספארטעישן און ער שאקלט מיט'ן קאפ, מען טוט נישט גארנישט; א שאד צו רעדן צו אים, ער איז בסך הכל מענידזשער אויף די טעכנישע זאכן, פאררעכטן, אויל טשענדזש, ווער עס זאל דרייוון וכו'. אויב איז דא זאכן וואס מען איז נישט צופרידן דארף מען רעדן מיט'ן מנהל, א שאד איר רעדט צום נישט ריכטיגן מענטש.
בנוגע די ווייטאג אז דיין זון קען נישט די גמרא; איך ווייס נישט פון וואס דו רעדסט, דיין זון קען גוט די גמרא. ווען עס קומט מיר אויס רעד איך מיט אים אין לערנען און איך זע אז ער קען זייער גוט, ער האט א שארפע קאפ און פארשטייט זייער גוט דאס לערנען; הלואי זאלן אלע קענען אזוי קלאר ווי ער קען די גמרא.
דאס וואס עס שטערט דיר אז ווען דו רעדסט מיט'ן מלמד, דו זאגסט אים אז דיין זון פארשטייט נישט אזוי גוט, זאגט ער דיר צוריק מיט ביטול: "דער עיקר ער זאל זיין אן ערליכער איד"; דאס איז דאך טאקע דער עיקר, חכמינו זכרונם לברכה זאגן (שבת לא.) רבה בר רב הונא זאגט: "כָּל אָדָם שֶׁיֵּשׁ בּוֹ תּוֹרָה וְאֵין בּוֹ יִרְאַת שָׁמַיִם", ווען א מענטש האט נאר תורה, ער האט נישט קיין יראת שמים - "דּוֹמֶה לְגִזְבָּר שֶׁמָּסְרוּ לוֹ מַפְתֵּחוֹת הַפְּנִימִיּוֹת וּמַפְתֵּחוֹת הַחִיצוֹנוֹת לֹא מָסְרוּ לוֹ", איז ער צוגעגליכן צו א גבאי וואס האט די אינעווייניגסטע שליסלען אבער ער האט נישט די שליסלען אריין צו קומען פון אינדרויסן, "בְּהֵי עָיִיל", קען ער נישט אריין קומען, נאך זאגן חז"ל (שם): "חֲבָל עַל דְּלֵית לֵיהּ דַּרְתָּא וְתַרְעָא לְדַרְתָּא עָבִיד", א שאד פאר דער וואס האט נישט קיין גארטן און מאכט א טויער אריין צו גיין, ער האט דאך נישט וואו אריין צו קומען... נאך זאגן חז"ל (יומא עב:) רבא האט געזאגט פאר זיינע תלמידים: "בְּמָטוּתָא מִינַּיְיכוּ, לָא תֵּירְתוּן תַרְתֵּי גֵיהִנָּם", איך בעט ענק איר זאלט נישט האבן צוויי מאל דעם גיהנום, איין מאל אויף די וועלט ווען איר פלאגט זיך, איר האט נישט קיין הנאה פון די וועלט און נאכדעם אויף יענע וועלט וועט איר גארנישט האבן, ווייל עס איז אן קיין יראת שמים, וועט גארנישט בלייבן פון דעם.
יעצט צום צווייטן ווייטאג, עס טוט דיר וויי פארוואס דיין טייערער חבר האברך ... נרו יאיר קען נישט קיין שטיקל גמרא; ערשטנס ער האט נישט געלערנט אין אונזער חדר, ער האט געלערנט אין א "געהעריגע", "מסודר'דיגע" און "נארמאלע" תלמוד תורה; וואס האט דאס מיט אונזער חינוך צוטון?! צווייטנס, איך האב געמיינט דו גייסט מיר זאגן אז עס טוט דיר זייער וויי ווען דו קוקסט ארום זעסטו ווי אן א שיעור בחורים גייען ארויס לתרבות רעה, זיי לייגן נישט קיין תפילין און היטן נישט קיין שבת - מיט'ן קענען לערנען גוט א שטיקל גמרא; אויף דעם דארף מען זיין פארווייטאגט, אויף דעם דארפן מיר אלע ציטערן, 'וואס וועט זיין מיט אונזערע קינדער?' 'ווער ווייסט וואס גייט זיין?' אנשטאט דעם ביסטו פארווייטאגט אז דיין חבר קען נישט קיין שטיקל גמרא; דיין חבר איז א רחמנות? ער איז נישט קיין רחמנות. ער איז א דוגמא פון א תלמיד הישיבה, ער איז אריין געקומען צו מיר ביי די פערצן יאר, נישט נאר ער האט נישט געקענט לערנען, ער האט נישט געקענט זיין נאמען און ווייל ער האט געלערנט אין ישיבה, ער האט געהערט אזויפיל דרשות פון חיזוק, פון יראת שמים - האט זיך אין אים אנגעצינדן א פייער פון עבודת השם און ער דינט דעם אייבערשטן מיט א ריינקייט, מיט א תמימות; ער לערנט א גאנצן טאג אויפ'ן רבינ'ס סדר דרך הלימוד (שיחות הר"ן, סימן עו), נאך אביסל וועט ער זוכה זיין צו דיבור בדעה, ער וועט אנקומען צו שמחת תורה (ליקוטי מוהר"ן, חלק א', סימן עד), ער איז נישט קיין רחמנות, ער וועט זוכה זיין צו זיין א גדול בתורה; זייער אסאך גדולי ישראל האבן זוכה געווען צו וואס זיי האבן זוכה געווען נאר ווייל זיי האבן געהאט א שטארקע חשק און רצון, אפילו זיי האבן נישט פארשטאנען וכו' - האבן זיי ביים סוף פארשטאנען.
נעכטן נאכט האבן מיר מסיים געווען מסכת עירובין; ביסט דאך געווען ביים סיום האסטו אודאי געזען דעם אויבן אן, דער אויבן אן איז געווען אינגעלייט תלמידים פון ישיבה, תלמידים פון תלמוד תורה "היכל הקודש"; זיי לערנען יעדן טאג פאר שיעורים אין גמרא, זיי לערנען פאר דעם בלאט גמרא; איינער אין בארא פארק, איינער אין קרית יואל, בלומינגראוו און ליבערטי; אונזער חדר האט ארויסגעגעבן גרויסע תלמידי חכמים, נאך אביסל וועלן מיר האבן דיינים - תלמידים פון אונזער חדר.
איך האף אז דו וועסט ארויסנעמען די ווייטאג פון הארץ, דו וועסט האבן אן אנדערע בליק אויף די תלמוד תורה און אויב עפעס שטערט דיר זאלסטו נישט ווארטן א לאנגע צייט ביז דו שרייבסט - נאר גלייך שרייבן אדער רופן, אזוי וועלן מיר אינאיינעם קענען מחנך זיין אונזערע קינדער און שניידן די שיינע פרוכט.
דער אייבערשטער זאל העלפן זאלסט האבן הצלחה אין אלע ענינים.