עלעקטראנישע קארס און טשארדשינג סטעישאנס

    די וועלט איז היינט אויף מיט עלעקטראנישע קארס, בעיקר פון די טעסלא פירמע וואס האט זיך געמאכט א באקאנטע נאמען. ווייניג ווייסן אבער אז די ערשטע עלעקטראנישע קארס זענען שוין ארויסגעקומען מיט איבער הונדערט יאר צוריק. אין די יארן ווען די קאר אינדוסטריע איז נאך געווען אין די וויגעלע, האבן שוין אינזשענירן ארויסגעגעבן די ערשטע עלעקטריק קארס. פארשטייט זיך אז די קארס זענען געווען זייער פרימיטיוו, און עס איז געווען אין פראקטישן זין זייער שווער צו נוצן. בעיקר האט עס געמאנגעלט אין צוויי טעכנאלגישע דורכברוכן, איינס איז געווען די בעטעריס, וואס כדי עס זאל זיין פראקטיש עס צו נוצן דארפן די בעטעריס זיין גענוג גרינג, און קענען טראגן גענוג עלעקטריק צו טראגן די קאר א שטיקל וועג. און די צווייטע איז טשארדינג סטעישאנס, וואס דאס איז בכלל נישט געווען בנמצא דעמאלטס.   במשך די יארן האט די אינדוסטריע געהאט פארשידענע דורכברוכן, אבער די גרעסטע דורכברוכן זענען געווען טאקע אין די צוויי זאכן, צוערשט איז אנטוויקעלט געווארן די "ליטיום אייאן בעטערי" וואס האט געקענט האלטן אסאך מער ענערגיע אין אסאך א קלענערע פלאץ, און די צווייטע איז געווען אין טשארדזשיג טעכנאלאגיע, וואס ערמעגליכט אנצופילן די בעטעריס גענוג שנעל אז עס זאל זיך לוינען.   פארשידענע פירמעס לייגן אריין גרויסע כחות צו מאכן די נייערע קארס בעסער און מער סעיף, צווישן אנדערע ארבעט מען צו טרעפן אנדערע מאטיריאלן פאר די בעטעריס וואס וועט געבן מער ענעריגע און וועט זיך לאזן נאך שנעלער טשארדזשן, אזוי אויך ארבעטן ריסוירטשערס צו פארבעסערן די ווייערלעס טשארדזשינג מעגליכקייטן, וואס וועט ערמעגליכן צו מאכן די טשארדזשיג אויפן פארקינג און די קאר וועט בלויז מיטן פארקן העכער דעם זיך נעמען טשארדזשן.   היינט צו טאגס פארמאגן די עלעקטריק קארס א שיינע טייל פון די קאר מארקעט, און עס שטייט היינט ביי בערך 8% פון אלע קאר פארקויפונגען, און גייט נאר ארויף מיט יעדעס יאר, כמעט יעדע קאר פירמע האט שוין היינט צו טאגס כאטש איין קאר וואס לויפט אויף עלעקטריק, און גרויסע פירמעס פלאנען צו האבן זייער גאנצע אדער לכל הפחות גאר א גרויסע טייל פון אלע זייערע קארס נאר עלעקטריק אין די קומענדיגע פינף ביז פופצן יאר.   עס זענען דא פארשידענע מעלות און חסרונות פון עלעקטריק קארס, צווישן די מעלות ציילן זיך אז די קארס באדארפן אסאך ווייניג מעינטענעס, עס האט נישט קיין אויל טשעינדזש, און האלט זיך אסאך לענגער בכלל, אזוי אויך זענען די קאסטן פון ענעריגע זייער ביליג, עס קאסט כמעט גארנישט קעגן געז קארס צו אנפילן די קארס, אזוי אויך פארט עס אסאך שטילער און מער געשמירט. צווישן די חסרונות ציילן זיך, אז אויב מען וויל פארן לאנגע שטרעקעס מער ווי וויפיל די בעטעריס קענען פארנעמען דארף מען זיך אפשטעלן פאר גאנץ לאנג צומאל א האלבע שעה אדער אפילו א שעה צו אנפילן, אזוי אויך קען די פרייז צו קויפן אזא קאר זיין אביסל טייערער. די גוטע נייעס איז אז די היינטיגע קארס קענען פארן לענגער און לענגער אויף א איינמאליגע טשארדזש, רוב קארס קענען שוין פארן אין די געגענט פון דריי הונדערט מייל, אן דארפן פריש טשארדזשן, אזוי אויך ווערן די טשארדזשערס שנעלער און שנעלער, און דאס געלט פון די קאר ווערט צוריק געצאלן מיט די צייט וואס מען צאלט זייער ווייניג אויף עלעקטריק און מעינטענענס.   עס זענען דא לעגיטימע סיבות פארוואס מענטשן זאלן נישט וועלן קויפן קיין עלעקטירק קאר, אבער קיינער וועט נישט זאגן "פאר מיין טאטע און מיין זיידע איז א געז קאר גוט געווען, וואס זוך איך מיך נייע זאכן?"... יעדער בר דעת פארשטייט אז דאס איז נישט קיין מסורה וועלכע סארט ענעריגע די קאר זאל האבן...   די זעלבע זאך וועס עס קומט צו רוחניות. דער אויבערשטער האט רחמנות געהאט אויף אונזער דור און געשיקט דעם הייליגן רבין מיט זיינע תלמידים, און בפרט דער צדיק וואס האט נאך געלעבט אין אונזער דור מוהרא"ש זי"ע וואס האט מגלה און מפרסם געווען די עצות פון הייליגן רבין פאר די גאנצע וועלט. עס איז גאר נאריש די טענה פון מענטשן וואס זאגן "וואס זוכסטו זיך נייע זאכן?", דער ראש ישיבה שליט"א זאגט אויף דעם אז די וועלט געבט קרעדיט פאר קריסטאפער קאלאמבוס פארן "אנטדעקן" אמעריקע, וואס קומט זיך אים קרעדיט, אמעריקע איז אייביג דא געווען פון ששת ימי בראשית, אבער פארט ער האט עס מגלה געווען. די זעלבע זאך איז לגבי אידישקייט. רעדן צום אויבערשטן איז נישט קיין נייע זאך, די סדר דרך הלימוד איז נישט קיין נייע זאך, רעדן שיין צו די ווייב איז נישט קיין נייע זאך, וויסן די חשיבות פון יעדע קליינע זאך וואס מען טוט פארן אויבערשטן איז נישט קיין חידוש, חזר'ן די גרויסע רחמנות פון אויבערשטן ווי ער ווארט אז יעדער איד באשר הוא שם זאל צוריק קומען צו אים איז נישט קיין נייע זאך. דאן פארוואס זענען מיר אזוי דאנקבאר דעם אויבערשטן אז ער האט געשיקט דעם רבין אויף דער וועלט. דער אמת איז אז די אלע זאכן זענען געווען באהאלטן פון "אונז", מיר זענען געווען צובראכן, מיר האבן שוין נישט געזען קיין האפענונג, און דער רבי בלאזט אריין אין אונז א חיות, מאכט אונז עפענען א ספר, מאכט אונז דאנקען דעם אויבערשטן אז מיר האבן חתונה געהאט.   אז מיר וועלן ווייטער לעבן מיט די הייליגע עצות וועלן מיר האבן א זיס לעבן אויף דער וועלט און אויף יענער וועלט.  

< זעה מער ו כסלו תשפ"ד 📝

אינפלאציע און אינטערעסט ראטעס

וואו קען מען קויפן אינפלאציע פאר א גוטע פרייז? איך הער אז די פרייזן דערפון זענען לעצטענס שטארק ארויף...   וויצן אין די זייט געלייגט וואס פונטליך מיינט דאס אינפלאציע? און וואס קען מען טון דערמיט?   כדי צו מסביר זיין אינפלאציע אין "איין ווארט" וועלן מיר פארציילן א קורצע מעשה. פאר בערך זעכציג יאר צוריק האט מוהרא"ש זי"ע זיך זייער געפלאגט פאר פרנסה, אין יענע צייט איז נישט געווען ווי היינט, אויב מען האט נישט געהאט צו צאלן רענט, האט דער לענדלארד געשיקט זיינע דזשאנדארן און פשוט און פראסט אנגעכאפט דעם טענענט און ארויסגעטראגן אים זיין ווייב און קינדער און אלע האב און גוטס פשוט אויפן גאס. דאס איז געווען מעשים בכל יום וואס מען האט געקענט טרעפן אויפן סיידוואק און פארענט פון די הויז א משפחה מיט זייערע פוירטניטשער אן קיין דאך איבערן קאפ. איין ערב שבת קודש וואס איז שוין געווען דער ערשטער טאג אין די מאנאט און מען האט "געמוזט" באצאלן די רענט פארן לענדלארד, אבער מוהרא"ש האט נישט געהאט קיין פרוטה אין טאש. מוהרא"ש זי"ע האט זיך אריבערגעכאפט צום צעלימער בית המדרש אין וויליאמסבורג, קיינער איז נישט דארט געווען, מוהרא"ש איז צוגעגאנגען צום ארון הקודש און זיך גוט אויסגעוויינט צום באשעפער זאל אים צושיקן דאס געלט פאר די רענט, און פארשטייט זיך אז מוהרא"ש האט אויך נישט פארמאגט ביי זיך קיין דאלער פאר א שבת ארדער, נאכן זיך גוט אויסוויינען פארן באשעפער, הערט מוהרא"ש ווי די טיר עפענט זיך, מוהרא"ש האט שנעל אפגעווישט זיינע טרערן, און זיך צוגעזצט צו א ספר זיך מאכענדיג ווי ער לערענט, אבער דער איד וואס האט געעפענט דעם טיר גייט גלייך צו צו מוהרא"ש און נעמט ארויס פון בוזעם אן ענוועלאפ און זאגט אים "איך דריי מיך שוין ארום א שטיק צייט מיט מעשר געלט אין מיין טאש, און יעצט האב איך געהאט א חלום אז איך זאל געבן דאס געלט פאר די ערשטע מענטש וועם איך טרעף, דא האסטו דאס געלט", מוהרא"ש האט געעפענט דעם ענוועלאפ, און ווי וואונדערליך האט אים דער אויבערשטער צוגעשיקט פינף און זיבעציג דאלער, וואס האט אים געגעבן פונקט גענוג געלט וויפיל ער האט געדארפט האבן, זיבעציג דאלער פאר די רענט, און פינף דאלער פאר די שבת ארדער.   דאס איז אן אמת'ע מעשה וואס מוהרא"ש פלעגט אסאך מאל פארציילן ארויסצוברענגען וואס דאס מיינט תפילה, און אז מיר זאלן זען ווי דער אויבערשטער העלפט ווען מען בעט אים.   די געלט חלק פון די מעשה איז אין איין ווארט אינפלאציע. פאר זעכציג יאר צוריק האט מען געקענט דינגען א (פיצעלע בעיסמענט) דירה אין ברוקלין פאר זיבעציג דאלער, און מען האט געקענט קויפן א מינימאלע שבת ארדער פאר פינף דאלער. אינפלאציע מיינט דאס וואס די געלט ווערט ווייניגער ווערט.   אינפלאציע איז אויך א בריאה וואס דער אויבערשטער געמאכט און עס איז אפילו "געזונט" פאר אן עקאנאמיע צו האבן אינפלאציע. - פארשטייט זיך מיט א מאס. עס איז אויך דא דאס פארקערטע פון אינפלאציע, ווען די פרייזן פון זאכן נעמען זיך פאלן, וואס אויבנאויף זעט עס אויס ווי א געוואונטשענע זאך, מען קען קויפן זאכן פאר ביליגער. אבער ניין, אויב פרייזן נעמען זיך פאלן קען עס פירן צו ממש א צוזאם בראך פון אן עקאנאמיע. ווייל עס קען פירן אז מענטשן זאל אויפהערן איינצוקויפן, ווייל מען וויל ווארטן ביז די פרייזן זאל נאך מער פאלן, און דאס האט שוין אונטערגעברענגט עקאנאמיעס פון לענדער.   מען קען הערן מענטשן רעדן ווי שרעקליך די אינפלאציע איז, און ווי מען קען זיך נישט גלייבן ווי פרייזן הייבן זיך, "היינט קאסט א ברויט שוין מער פון פיר דאלער!", ווען קוים עטליכע יאר צוריק האט זיך עס געדרייט ביי צוויי דאלער, אבער די זעלבע שמועס איז פארגעקומען צווישן צוויי מענטשן פאר צוואנציג יאר צוריק ווען זיי האבן זיך געבייזערט אז בעקערייען האבן די חוצפה צו בעטן צוויי דאלער פאר א ברויט ווען מיט קוים עטליכע יאר צוריק האט מען געבעטן דעפאר בלויז איין דאלער.   א געזונטע אינפלאציע ראטע איז בערך דריי פראצענט, דאס הייסט אז די פרייזן האבן זיך אין דורכשניט מיט דריי פראצענט, דאס איז א ראטע וואס איז נישט צו דראמאטיש און דרייט נישט איבער די סדרי בראשית אבער איז גוט פאר די עקאנאמיע און העלפט צו עס זאלן וואקסן גוט. אויב די אינפלאציע וואקסט צו שנעל וועלן זיך געווענליך די רעגירונגען פרובירן אריינצומישן כדי עס אפצושטעלן, ווייל צופיל אינפלאציע קען אויך שווער אויסקלאפן אויף די עקאנאמיע, איינע פון די עיקר וועגן וואס די רעגירונגען וועלן געווענליך טון איז העכערן די אינטערעסט ראטעס, דאס מיינט אז די רעגירונג האט א געוויסע קאנטראל אויף וויפיל די בענק דארפן צאלן כדי צו בארגן געלט, און אויב מען העכערט זייערע ראטעס מוזן זיי אויך העכערן די ראטעס פאר די וואס ווילן בארגן געלט פון זיי, און ווען עס ווערט שווערער צו שאפן געלט שטאטערט עס אפ די עקאנאמיע וואס איז גורם די אינפלאציע זאל זיך פארשטאטערן.   דאס איז די סיבה פארוואס פילע האבן יעצט גרויסע שוועריקייטן צו קענען שליסן (קלאוזן) ביים קויפן א דירה, ווייל דאס געלט וואס די רעגירונג האט געווארפן אין די קאוויד תקופה האט גורם געווען א שטארקע העכערונג אין די אינפלאציע (בערך אכט פראצענט א יאר) וואס די רעגירונג וויל יעצט באקעמפן מיט די הויכע אינטערעסט ראטעס.    די הויכע אינטערעסט ראטעס פארשווערן טאקע פון איין זייט צו קענען נעמען און באצאלן א מארטגעזש, אבער פון די אנדערע זייט איז עס גורם אז פרייזן פון הייזער קענען אנהייבן צו פאלן, אדער לכל הפחות עס זאל זיך נישט הייבן.   דער אויבערשטער האט געהאלפן אז די אינפלאציע איז שוין צוריק געגאנגען אין די לעצטע יאר צו נארמאלע ציפערן, בערך דריי פראצענט, און מיר זענען מתפלל אז דער אויבערשטער זאל העלפן אז די אינטערעסט ראטעס זאלן אויך צוריק קומען צו עפארדעבל ראטעס, און אלע אידן וואס ווארטן צו קענען קויפן א הויז זאלן אנקומען דערצו מיט הרחבת הדעת.   דער רבי האט געזאגט אין שיחות הר״ן סימן לו "עוֹד יִהְיֶה זְמַן שֶׁמִּי שֶׁיִּהְיֶה אִישׁ כָּשֵׁר פָּשׁוּט, יִהְיֶה חִדּוּשׁ גָּדוֹל כְּמוֹ הַבַּעַל־שֵׁם־טוֹב ז"ל." אז עס וועט קומען א טאג (היינטיגע צייטן) וואס א פשוטע ערליכער איד וועט זיין אזא חידוש ווי דער בעל שם טוב, און היינטיגע צייטן איז די חשיבות פון יעדע מצוה, א איד מיט בארד און פיאות, א איד וואס האלט שבת, לייגט תפילין, איז ממש אזא חידוש ווי דער בעל שם טוב.   און לגבי קויפן א הויז, איז דא א וועג צו קויפן א הויז, די בעסטע קוואליטעט, אין די בעסטע לאקעישאן, אן צאלן די הויכע אינטערעסט ראטעס. מוהרא"ש האט געזאגט אז דורכדעם וואס א איד לערנט יעדן טאג א בלאט בבלי, א בלאט ירושלמי, און א פרק תוספתא, קויפט ער זיך דערמיט א בית נצחי א הויז אויף יענע וועלט. אבער אויך האט ער געזאגט איז עס מסוגל מען זאל קענען קויפן א גשמיות'דיגע הויז דא אויף דער וועלט.  

< זעה מער כח חשון תשפ"ד 📝